KORYTNICA – Parafia św. Wawrzyńca

Pierwsza wzmianka historyczna o Korytnicy, zwanej pierwotnie Koritnicza (Korithnicza), pochodzi z 1419 roku i dotyczy nadania dziesięciu włók ziemi dla wsi Jaczewo koło Korytnicy – przez księcia mazowieckiego Janusza I (ok. 1340-1429). Nazwa geograficzna pochodzi od wyrazu „koryto” i była nadawana osadom położonym na brzegu rzek lub w wąskich dolinach. Kolejna informacja o Korytnicy pochodzi z 29 grudnia 1424 roku i wspomina tę włość przy okazji podziału dóbr pomiędzy właścicielami wsi Brześce i Świętochów. W XV w. wieś należała do dóbr książąt mazowieckich z linii czersko-warszawskiej, a po inkorporacji Mazowsza do Korony do dóbr królewskich.

Parafia w Korytnicy – zdaniem niektórych historyków – została erygowana ok. 1427 roku, a jej uposażenie stanowiły początkowo dwie włóki ziemi. W 1439 r. ks. Stanisław Pawłowski (ok. 1390-1439), biskup płocki (1425-1439), na prośby księżnej Anny Bolesławowej ofiarował dziesięciny z 60 lokowanych włók w Korytnicy kaplicy pw. NMP i św. Anny przy kolegiacie św. Jana w Warszawie. Zapewne dopiero po tym roku miała miejsce fundacja pierwszego kościoła w Korytnicy. W 1462 roku parafia korytnicka należała do diecezji płockiej, a jej kolatorami byli kolejni książęta mazowieccy. Pierwszy pleban w Korytnicy ks. Maciej był wzmiankowany ok. 1460 r. Jego następcami byli: w latach 1467-1477 ks. Jan ze Świerczy, ks. Andrzej Gałecki (1480), ks. Jan z Kałuszyna (1481), ks. Andrzej (1487), Ks. Paweł z Piotrowic (1493-1494), ks. Stanisław Piotrowski (1500).

W XVI wieku Korytnica była królewszczyzną i dlatego też wśród pierwszych kolatorów korytnickiej świątyni znalazła się królowa Bona Sforza d’Aragona (1494-1557). W 1528 roku księżna mazowiecka Anna (ok. 1489-po 1557) włączyła parafię w Korytnicy do uposażenia księży mansjonarzy kościoła św. Jana w Warszawie. Według lustracji z 1564 roku Korytnica należała wówczas do starostwa liwskiego. Dokument lustracyjny stwierdza dalej, że w Korytnicy istniał drewniany kościół, na który wieś płaciła dziesięcinę. Kolejna drewniana świątynia została wzniesiona w 1748 roku dużym nakładem starosty korytnickiego – Kajetana Węgierskiego. W 1794 roku kościół w Korytnicy posiadał własnego proboszcza i odzyskał prawa kościoła parafialnego. W latach 1796-1797 parafia korytnicka należała do dekanatu kamieńczykowskiego w diecezji płockiej. Od 1818 roku weszła w skład nowej diecezji janowskiej czyli podlaskiej, a od 1819 roku w skład dekanatu liwskiego.

W dniu 15 grudnia 1836 roku starostwo niegrodowe korytnickie nabył od rządu Ignacy Sobieski (1792-1854), ostatni dzierżawca tychże dóbr (1821-1856) i jego żona Maria z Zaleskich (1796-1844).

Obecny murowany kościół pw. św. Wawrzyńca został zbudowany w latach 1875-1880, według projektu arch. Bolesława Pawła Podczaszyńskiego (1822-1876) i arch. Bronisława Brodzic-Żochowskiego (1836-1911), staraniem kanonika Kolegiaty Kaliskiej ks. Jana Radomyskiego (1814-1898), proboszcza korytnickiego (1857-1898). Pracami budowlanymi kierował majster murarski Paweł Jakobi z Białegostoku. Świątynię konsekrował w XVII niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego, czyli dnia 12 września 1880 roku ks. abp Wincenty Teofil Chościak-Popiel (1825-1912), biskup kujawsko-kaliski (1875-1883), brat Wacława Chościaka Popiela z Turny (1811-1899), który był przewodniczącym komitetu budowy świątyni (od 1876; w 1895 roku ufundował ambonę). W jego rezydencji w Turnie znajdowała się prywatna kaplica pw. św. Pawła Apostoła. Członkiem Komitetu Budowy i wielkim dobrodziejem był również znany pisarz i działacz rolny Tymoteusz Łuniewski h. Łukocz (1847-1905) oraz jego żona Maria Izabela z Boglewskich (ur. 1835) – właściciele Korytnicy w latach 1874-1902. W jubileuszowym roku 1900 została wzniesiona wieża wraz z kaplicą Matki Bożej Nieustającej Pomocy – kosztem parafian i staraniem ks. prał. Ignacego Jasińskiego (1860-1944), miejscowego proboszcza (1898-1939). Do kolatorów tegoż kościoła od 1902 roku należał również kolejny właściciel majątku Korytnica Teodor Holder-Egger (1852-1929) i jego żona Maria ze Szretterów (1875-1941), posłanka na Sejm RP (1922-1927) i znana działaczka Związku Ludowo-Narodowego.

W czasie I wojny światowej na początku sierpnia 1915 roku wycofujące się wojska rosyjskie zabrały z wieży kościelnej cztery dzwony. Podczas II wojny światowej w nocy z 10 na 11 sierpnia 1944 roku wieża kościoła została zaminowana i wysadzona w powietrze przez wojska niemieckie, a razem z nią kaplica Matki Bożej. Zniszczeniu uległy wówczas szyby, dach kościoła oraz pobliskie budynki. Co więcej, żołnierze niemieccy rozebrali część parkanu i bramę, by móc wjeżdżać samochodami na cmentarz przykościelny, a także dokonali grabieży w kościele, na plebanii i w pomieszczeniach służby kościelnej. Pierwszą odbudowę ze zniszczeń podjął ks. Teodor Jastrzębski (1883-1956), proboszcz korytnicki (1939-1945). W 1960 roku ks. Jan Kurowski (1904-1991), ówczesny administrator (do 1963), odbudował wieżę i kaplicę.

W 1990 roku – staraniem ks. Czesława Mazurka – zostały zainstalowane nowe 25-głosowe organy, które wykonał Marian Nawrot z Wronek.

Warto jeszcze zaznaczyć, iż na terenie parafii w pałacu (zbudowany w latach 1884-1886) rodziny Popielów w Turnej istniała prywatna pałacowa kaplica pw. św. Pawła. W dniu 25 czerwca 1935 roku – za czasów Kazimierza Popiela (ur. 1886) – została ona zlikwidowana, a ołtarz i sprzęt liturgiczny zostały przeniesione do kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa w Korytnicy, która znajdowała się w domu ludowym zwanym też „domem tercjarskim”. W dniu 12 października 1944 roku ks. Czesław Sokołowski (1877-1951), biskup tytularny Pantacomia (04.10.1919), sufragan (1919-1946) i administrator apostolski diecezji siedleckiej czyli podlaskiej (1940-1946), erygował w Domu Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszego Serca Jezusowego kaplicę półpubliczną (oratorium semipublicum). Kaplica i dom zakonny zostały zamknięte w 1984 roku.

Obok kościoła stoi piętrowa, murowana plebania, zbudowana w latach 1976-1977 staraniem ks. Eugeniusza Zabłockiego (prob. 1975-1988). Naprzeciw kościoła po drugiej stronie drogi znajduje się dom parafialny, zbudowany w 1905 roku przez wspomnianego ks. prał. Ignacego Jasińskiego. Na posesji parafialnej stoi jeszcze była ochronka zwana „Watykanem”, wzniesiona przez ks. I. Jasińskiego. Po wojnie budynek został przejęty przez władze komunistyczne. W latach 1992-1993 został odzyskany na własność parafii. Obecnie mieszczą się tam: Biblioteka Gminna, Urząd Gminy, Policja i sklep.

Kaplica:
Górki Grubaki – Murowana kaplica pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, została zbudowana w latach 1987-1989, dzięki staraniom ks. Eugeniusza Zabłockiego i ks. Czesława Mazurka. Poświęcił ją dnia 14 września 1990 roku ks. Wacław Skomorucha (1915-2001), biskup pomocniczy diecezji siedleckiej czyli podlaskiej (1963-1992).
Z tej miejscowości pochodził również ks. bp Franciszek Jaczewski h. Leliwa (1832-1914), syn Macieja (ur. 1790) i Marianny z Górskich (ur. 1800). Od 1857 roku pełnił funkcję wykładowcy nauk biblijnych i teologii moralnej w seminarium janowskim (do 20 września 1870 r.). Papież Leon XIII w dniu 3 stycznia 1889 roku mianował go biskupem diecezji lubelskiej i administratorem diecezji janowskiej czyli podlaskiej. Ingres do katedry lubelskiej odbył 1 czerwca 1890 roku. Za jego rządów zostało zbudowane seminarium w Lublinie. W dniu 1 stycznia 1900 roku w rodzinnej wsi ufundował szkołę podstawową. Zasłynął tym, iż na łono kościoła katolickiego – po ukazie tolerancyjnym (17 kwietnia 1905 r.) – przyjął ponad 200 tys. unitów.

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski