WYSZKI – Parafia świętego Andrzeja Apostoła

Pierwotnie miejscowość nazywała się – Piórkowo lub Piórkow (w XVI w. pojawia się już nazwa Vyski). Pierwszy drewniany kościół pw. Zwiastowania NMP, św. Andrzeja Apostoła, św. Anny i Znalezienia Krzyża Świętego został ufundowany w niedzielę przed świętem Męczeństwa św. Jana Chrzciciela, czyli 28 sierpnia 1457 roku. Jego fundatorem był właściciel tej wsi Wisław z Piórkowa herbu Ślepowron, podsędek ziemski bielski (1454-1457), razem ze swymi bratankami: Pawłem, Tomaszem, Andrzejem, Stanisławem i Jakubem. Uposażenie kościoła stanowiły wówczas: dwie włóki ziemi, dwie łąki, wieś Kołby i młyn za Piórkowem. Pierwszym plebanem został ks. Andrzej, który występował w aktach Konsystorza Janowskiego do 1478 roku. W 1522 r. proboszczem był ks. Stanisław z Mazowsza. W 1498 roku posługiwano się już nazwą Wyszki, w miejsce dotychczasowej – Piórkowo. Ks. Paweł Algimunt książę Holszański (1485-1555), biskup łucki (1507-1536), w dniu 7 lipca 1522 roku wydzielił parafię wyszkowską z trzynastu wsi szlacheckich („okolic”).
W czasie „potopu szwedzkiego” kościół został ograbiony, a ks. Mikołaj Piekutowski, ówczesny proboszcz wyszkowski (1648-1665), ciężko raniony. W 1779 roku spłonęły najstarsze dokumenty i księgi w czasie pożaru plebani.
W 1804 roku został zbudowany w kościele chór kosztem dziedzica Kiewłak – porucznika kawalerii narodowej Wojsk Polskich – Juliana Kiersnowskiego (1769-1813), sędziego grodzkiego brańskiego (1804) i sędziego ziemi bielskiej (ok. 1810-1813) i jego żony miecznikowej Bogumiły z Kłanickich (1776-1810). Dobrodziejem kościoła w tymże roku był również parafianin wyszkowski Jan Niewiński (1774-1834) zwany „Białoszow” i jego żona (ślub 13 lutego 1795) Ewa (1792-1834), którzy ufundowali ośmiogłosowe organy. W 1808 roku kościół oszalowano tarcicami. W 1857 r. został rozpoczęty generalny remont przez ks. Justyna Nikodema Ściepuszyńskiego (1805-1880), proboszcza wyszkowskiego (1843-1880). W latach carskich represji został on aresztowany i osadzany w więzieniu (27 września 1863).
Pierwsza, drewniana świątynia została rozebrana w 1902 roku. Tego samego roku dnia 7 lipca rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła pw. Andrzeja Apostoła, pod kierunkiem ks. Wincentego Wojtekunasa (ur. 1873), proboszcza wyszkowskiego (1901-1907). Msze św. sprawowano wówczas w kaplicy w Pulszach lub w domu pogrzebowym. Uroczystego poświęcenia nowej świątyni zbudowanej w stylu neogotyckim, dokonał 28 sierpnia 1905 roku ks. prał. Jan Kurczewski (1854-1914), kanonik Wileńskiej Kapituły Katedralnej. W tym też roku świątynia została konsekrowana przez ks. Edwarda Libera barona von Roppa (1851-1939), biskupa wileńskiego (1904-1907).
Podczas I wojny światowej wojska rosyjskie skonfiskowały dzwony, a sama świątynia została mocno uszkodzona w czasie ostrzału artyleryjskiego. Po ustaniu działań wojennych, konieczne remonty przeprowadził ks. Bolesław Wincenty Jarocki (1868-1922), ówczesny proboszcz wyszkowski (1910-1922). Pod koniec II wojny światowej wycofujące się niemieckie oddziały SS w dniu 30 lipca 1944 roku wysadziły wieże kościelne i zburzyły fronton, uszkadzając sklepienie i ściany. W prowizorycznie odremontowanej świątyni od 26 lipca 1945 roku zaczęto odprawiać nabożeństwa. Jej odbudowa, którą rozpoczął ks. Izydor Niedroszlański (1887-1950), proboszcz wyszkowski (1930-1948), trwała wiele lat i zakończono ją dopiero w 1961 roku, zmniejszając niestety gotyckie wieże. Pracami kierował ówczesny duszpasterz (1948-1962) ks. Tomasz Miłkowski (1906-1963).
Obok kościoła stoi murowana plebania, zbudowana w 1978-1979 roku staraniem ks. kan. Edmunda Tararuja (prob. 1977-1985). W latach 2010-2011 staraniem proboszcza ks. dr. Andrzeja Ulaczyka teren przy plebanii został całościowo zagospodarowany.

Kaplica:
Pulsze (dawniej: Pulsy) – Drewniana kaplica pw. Przemienienia Pańskiego, położona jest na starym cmentarzu. Pierwsza kaplica pw. Trójcy Przenajświętszej, św. Stanisława Biskupa i Męczennika – jako kościół filialny parafii bielskiej – została wzniesiona przez ks. Stanisława Jacka Bolko herbu Rogala (zm. 1624), proboszcza bielskiego (1604-1624). Jej poświęcenia dokonał 18 listopada 1613 roku ks. Jan Szyjkowski (1721-1798), proboszcz prepozytury bielskiej (1756-1797), biskup tytularny Sinope (13.11.1775), sufragan łucki okręgu brzeskiego (1775-1798). W 1848 roku kaplica ta spłonęła. Kolejna została zbudowana w latach 1849-1850, staraniem miejscowej ludności. Od 1846 roku kaplica w Pulszach należy do parafii wyszkowskiej (wcześniej do Bielska Podlaskiego).

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski