STARAWIEŚ – Parafia św. Michała Archanioła

Pierwotna nazwa osady brzmiała Jakimowice/Jakimowicze i była utworzona od nazwiska pierwszego właściciela Jakimowicza. Jego córką była Anna – dziedziczka Jakimowicz, którą poślubił Stanisław Kossowski z Kossowa h. Ciołek (1473-1488) – syn Andrzeja, sędziego drohickiego (1450-1483). Wnukowie wspomnianego Stanisława – dwaj bracia Rafał i Feliks Kossowscy ok. 1530 roku sprzedali Jakimowicze Małgorzacie (Marynie) Węgrowskiej (zm. ok. 1536), córce Wawrzyńca (zm. po 1479), wdowie po Januszu Kostewiczu (1468-1527), wojewodzie podlaskim (1520-1527). Po 1545 roku, kiedy Jakimowicze przeszły w ręce rodu Kiszków h. Dąbrowa, po ślubie Anny Radziwiłł (zm. 1600) ze Stanisławem Kiszką (zm. 1 listopada 1554 r.), wojewodą witebskim (1544-1554), osadę zaczęto nazywać Stara Wieś. Natomiast w okresie pobytu tutaj rodziny Krasińskich (1664-1762) Starawieś bywała nazywana – Krasny Dwór.

Pierwszy drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła został ufundowany i uposażony przez Stanisława Kossowskiego z Kossowa w 1473 roku. W ramach nadania znajdowało się: trzydzieści włók gaju „Pługowe Pole” (dzisiaj: Kałęczyn), pola zwane: za Olszyną lub Nowa, Otłoki, Zwierzyniec, przy drodze paplińskiej, łąka (Sielczna), karczma, prawo wolnego mlewu, łowienia ryb w Liwcu i dziesięciny, a później pola: Kąty i Nowodzielsz. Erekcję parafii 9 lutego 1474 roku zatwierdził ks. Marcin Krzeczowicz/Krzeszowski (zm. przed 1483), ówczesny biskup łucki (1468-przed 1483) i przydzielił kościół plebanowi węgrowskiemu Teofilowi – do czasu konsekracji. Już w 1477 roku funkcję plebana starowiejskiego pełnił ks. Mikołaj, a w 1485 roku ks. Andrzej. Po przejęciu dóbr przez Marynę Kostewicz (ok. 1530) kościół starowiejski został afiliowany do parafii węgrowskiej (taki stan trwał do początku XX wieku). Kopia dokumentu erekcyjnego została wystawiona 24 marca 1637 roku z akt Konsystorza Janowskiego przez ks. Bogusława Boksę-Radoszewskiego (ok. 1577-1638), biskupa łuckiego (1633-1638). W dniu 25 października 1641 roku ówczesny dziedzic starowiejski książę Bogusław Radziwiłł (1620-1669), chorąży litewski (1638-1646), potwierdził kościołowi wszystkie wcześniejsze przywileje.

W sobotę po niedzieli Cantatae, czyli 17 maja 1664 roku dobra starowiejskie zakupił Jan Kazimierz de Krasne hr. Krasiński (1607-1669), wojewoda płocki (od 1650) i podskarbi wielki koronny (1658-1668). Kolejny właściciel w dniu 21 kwietnia 1666 roku potwierdził wszystkie poprzednie przywileje dane kościołowi w Starej Wsi. Po powołaniu w Węgrowie mansjonarii i prepozytury ks. Aleksander Benedykt z Wyhowa Wyhowski (1649-1714), biskup łucki (1703-1714), w dniu 14 października 1711 roku potwierdził wcześniejszą afiliację kościoła starowiejskiego do parafii węgrowskiej. Od tej chwili posługę duszpasterską w Starej Wsi pełnili dwaj mansjonarze z Węgrowa.

Kolatorami starowiejskiej świątyni w latach 1762-1803 byli kolejni właściciele wsi – hrabiowie Świdzińscy h. Półkozic, a następnie w latach 1803-1839 hrabiowie Ossolińscy h. Topór. W tym miejscu szczególnie należy wymienić Jana Nepomucena hr. Świdzińskiego (zm. 1803), kasztelana radomskiego, który nie tylko potwierdził nadania (17 października 1767 r.), ale jeszcze je powiększył (25 sierpnia 1777 r.). W 1791 roku ufundował dębowe stalle na prezbiterium, a w 1803 roku wzniósł w pobliżu kościoła murowany szpital (xenodochium) dla sześciu ubogich. Ostatnie uposażenia potwierdził w dniu 12 lipca 1804 roku kolejny dziedzic starowiejski – Jan Onufry z Tęczyna hr. Ossoliński (1760-1812), starosta drohicki (1774-1795).

Z nieznanych przyczyn w dniu 6 maja 1866 roku stary, drewniany kościół w Starej Wsi doszczętnie spłonął. Do czasu zbudowania nowej świątyni nabożeństwa odprawiano w tymczasowej kaplicy, którą pobłogosławił ks. kan. Wiktoryn Ignacy Joachim Jemielitty (1802-1879), proboszcz węgrowski i starowiejski (1856-1879), na mocy pozwolenia władzy diecezjalnej z dnia 8 maja tegoż roku. W tym samym roku dnia 21 listopada 1866 roku – w ramach represji popowstaniowych – rząd carski skonfiskował beneficjum starowiejskie. Obecny murowany kościół został zbudowany w latach 1866-1869 kosztem kolejnych dziedziców starowiejskich (1839-1878) księcia Sergiusza Golicyna h. Golicyn (1803-1868) i jego żony Marii z hr. Jezierskich (1819-1882), staraniem ks. Franciszka Konstantego Jabłońskiego (1800-1876), administratora starowiejskiego (1846-1876). Poświęcenia kamienia węgielnego dokonał w niedzielę 7 października 1866 roku wspomniany ks. kan. Wiktoryn Ignacy Joachim Jemielitty. Projektantem nowej neogotyckiej świątyni był architekt warszawski Bolesław Paweł Podczaszyński (1822-1876). Konsekrował ją w czasie wizytacji kanonicznej w dniu 19 sierpnia 1884 r. ks. Kazimierz Józef Wnorowski (1818-1885), biskup lubelski i administrator apostolski diecezji podlaskiej (1883-1885). Projektantem i dekoratorem wnętrza kościoła po śmierci Bolesława P. Podczaszyńskiego (1876) był Ludwik Franciszek Martini (1818-1895) z Warszawy.

Na początku I wojny światowej, dnia 6 sierpnia 1915 r. wojska rosyjskie skonfiskowały trzy dzwony, a 18 maja 1917 roku wojska pruskie zarekwirowały wszystkie piszczałki organowe, polecając zastąpić je drewnianymi. Na początku II wojny światowej w czasie bombardowania wsi 10 września 1939 roku kościół doznał wielu zniszczeń. Po wejściu wojsk niemieckich został on zamieniony na tymczasowy szpital wojskowy (12-25 września 1939 r.) i ograbiony z niektórych paramentów liturgicznych. W latach 1966-1970 ks. Józef Bloch (1895-1977), proboszcz starowiejski (1931-1970), wstawił figuralne witraże w nawie poprzecznej.

W 1984 roku w prezbiterium kościoła została wykonana polichromia, której autorem był Zbigniew Majchrowicz z Raszyna k. Warszawy. W latach 1998-1999, staraniem ks. kan. Kazimierza Siekierko, proboszcza starowiejskiego (1998-2002), została położona marmurowa posadzka. Pod kierunkiem kolejnego proboszcza starowiejskiego (2002-2011) ks. kan. Ryszarda Nicponia przeprowadzono generalny remont dachu kościoła i pokryto go blachą miedzianą (2004-2006).

Na placu kościelnym stoi murowany budynek (szpital). Naprzeciwko plebanii znajduje się drewniana organistówka (dawniej wikariatka), zbudowana pod koniec XIX wieku.

Duszpasterze starowiejscy mieszkają w nowej, murowanej plebanii, która została wzniesiona w latach 1984-1986 przez ks. kan. Kazimierza Potiopę (1922-2004), proboszcza starowiejskiego w latach 1981-1997.

Kaplica:
Huta Gruszczyno (w latach 1842-1927 – Huta Golicynów) – Kaplica pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego została zbudowana w latach 1982-1984, staraniem wspomnianego ks. kan. Kazimierza Potiopy. Jej poświęcenia dokonał w czasie wizytacji kanonicznej w dniu 19 sierpnia 1984 roku ks. Wacław Skomorucha (1915-2001), biskup pomocniczy diecezji siedleckiej czyli podlaskiej (1963-1992).

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski