KLESZCZELE – Parafia świętego Zygmunta

Po śmierci królowej Heleny (1476-1513) dobra kleszczelowskie w 1513 roku zostały zastawione możnowładcom litewskim – Radziwiłłom. W 1523 roku zostały one wykupione przez Olbrachta Marcinowicza Gasztołda herbu Awdaniec (zm. 1539), starostę bielskiego (1513-1536) i wojewodę wileńskiego (1522-1539). Wspomniany wojewoda z polecenia króla Zygmunta I Starego (1506-1548) lokował w 1523 roku „na surowym korzeniu” miasto Kleszczele. W dniu 22 marca 1523 roku król zatwierdził lokację Gasztołda i nadał miastu prawo chełmińskie. Wójtem kleszczelowskim (przed 1530 – ok. 1560) był wówczas Stanisław Mordasiewicz (zm. ok. 1560), a po jego śmierci syn Mateusz Mordasiewicz (ok. 1560 – ok. 1572), absolwent Akademii Krakowskiej (1542). Z woli tegoż wojewody przybył do Kleszczel ok. 1530 roku ks. Szczęsny (Feliks) Sasin z Tykocina, który przypuszczalnie miał do dyspozycji tymczasową kaplicę (prob. 1530-1548). W dniu 25 maja 1531 roku – na podstawie decyzji króla Zygmunta I Starego – pleban kleszczelowski otrzymał młyn przekazany mu przez Leszka Słomicza, horodniczego bielskiego. W 1533 r. miasteczko Kleszczele wykupiła z rąk Olbrachta Gasztołda królowa Bona.

Pierwszy, drewniany rzymskokatolicki kościół pw. Przemienienia Pańskiego, Wniebowzięcia NMP i św. Zygmunta Męczennika w Kleszczelach został wzniesiony z fundacji Zygmunta I Starego i jego żony królowej Bony Sforza d’Aragona (1494-1557) po 1533 roku. Dokument o uposażeniu parafii w ziemie i dziesięciny został podpisany przez wspomnianego króla w dniu 20 marca 1535 roku. Nadania męża poszerzyła 24 września 1544 roku jego żona królowa Bona oraz dwukrotnie ich syn król Zygmunt II August (1548-1572) – w dniu 12 stycznia 1557 roku i 25 maja 1562 roku. W czasie najazdu moskiewskiego pod koniec 1659 roku kościół został spalony razem z plebanią. Przez wiele lat parafianie modlili się w prowizorycznej kaplicy.

Na tym samym miejscu w 1723 roku został wzniesiony kolejny, drewniany kościół, staraniem ks. Jana Chrościewicza (zm. 1757), miejscowego proboszcza (1720-1740). Stanął on w centrum miasta naprzeciw unickiej świątyni pw. św. Mikołaja. Uroczystej konsekracji w 1726 roku dokonał ks. Stefan Rupniewski (1671-1731), biskup łucki (1721-1731).

W ramach popowstaniowych represji w dniu 5 września 1865 roku została zamknięta prywatna kaplica w majątku Kruhłe, z rozkazu (Nr 13997/1865) Konstantego von Kaufmana, gubernatora grodzieńskiego i wileńskiego (1865-1866). Kolejnym ukazem (Nr 38/1866) tegoż gubernatora w dniu 30 czerwca 1866 roku kościół kleszczelowski został zamknięty, a całe beneficjum, pięć dzwonów i trzy obrazy przejęli prawosławni. Na dawnym miejscu kościoła katolickiego w 1872 roku rozpoczęto budowę cerkwi prawosławnej pw. Zaśnięcia NMP, używając do tego materiałów z rozebranej świątyni katolickiej. Przez 44 lata wierni byli pozbawieni świątyni i byli zmuszeni uczęszczać na nabożeństwa do: Bielska Podl., Bociek i Wysokiego Litewskiego. Taki stan rzeczy trwał aż do wyjścia carskiego ukazu tolerancyjnego w dniu 30 kwietnia 1905 roku.

Dekretem ks. Edwarda Libera barona von Roppa (1851-1939), biskupa wileńskiego (1904-1907) w 1906 roku wznowiła działalność parafia w Kleszczelach. Pierwszym proboszczem (1906-1910) został mianowany ks. Kazimierz Kowalewski (1879-1927). Na nowo zakupionym placu wierni zbudowali w latach 1907-1910 nową świątynię pw. św. Zygmunta Burgundzkiego, Męczennika. Budową kierował Joachim Łukaszewicz z Bociek. Poświęcenia kamienia węgielnego w dniu 3 maja 1908 roku dokonał ks. Antoni Panasiewicz (1870-1916), dziekan bielski (1907-1916), a 27 lipca 1910 roku tenże kapłan poświęcił nowy, neoklasycystyczny kościół.

W czasie wojny sowiecko-niemieckiej w czerwcu 1941 roku świątynia została poważnie uszkodzona przez artyleryjskie pociski. Jej restauracji dokonał w 1946 roku ks. Aleksander Swerpel (1891-1962), proboszcz kleszczelowski (1930-1948). W 1950 roku Kleszczele utraciły prawa miejskie. Zostały one przywrócone w 1993 roku.

Do II wojny światowej na terenie parafii we wsi Starzyna istniała drewniana kaplica pw. Matki Bożej Łaskawej, wzniesiona w 1934 roku kosztem Nadleśnictwa Państwowego. Jej poświęcenia w dniu 13 listopada 1934 roku dokonał ks. Antoni Beszta – Borowski (1880-1943), proboszcz i dziekan bielski (1927-1943).

Po prawej stronie kościoła znajduje się drewniana dzwonnica, zbudowana w 1923 roku staraniem ks. Teodozjusza Żylińskiego (1873-1928), ówczesnego proboszcza kleszczelowskiego (1922-1928).

W centrum miasta w odległości ok. 500 m od obecnego kościoła, na dawnym placu parafialnym znajduje się drewniana plebania, która została zbudowana przez prawosławnych ok. 1900 roku. Pod koniec 1922 roku zamieszkał tutaj wspomniany ks. Teodozjusz Żyliński.

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski