STRABLA – Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego

Nazwa miejscowości wywodzi się z czasów królowej Bony Sforza d’Aragona (1494-1557), która upodobała to miejsce, nazywając je „Strada bella” (piękna droga). W latach 1520-1524 roku Strabla, razem z pobliskimi wsiami: Buzuny i Doktorce, stała się – z królewskiego nadania – własnością Macieja z Krajny (Crayny de Buseny) herbu Topór, zwanego Lisem, Doktorem lub Maciejem z Buzun (zm. po 1546) i jego żony Eufenii. Był on wybitnym humanistą, bibliofilem, a także nadwornym lekarzem królowej Bony Sforza d’Aragona (1494-1557), króla Zygmunta Starego (1506-1548) oraz ówczesnych książąt mazowieckich Stanisława (zm. 1524) i Janusza (zm. 1526) Konradowiców.

W 1524 r. król Zygmunt Stary nadał Maciejowi Lisowi wieś Samułki i ziemię zwaną Szczohłowszczyzna. W 1536 r. na prośbę królowej Bony dokonano zamiany poprzedniego nadania na dwie ziemie: Brykowszczyzna i Rogaczyzna. Dopiero na nich powstały dobra strabelskie. Po śmierci Macieja Lisa dobra strabelskie stały się własnością jego żony Eufemii i córki Barbary, która w 1544 roku poślubiła Mikołaja Arciechowskiego z Rozwor (zm. ok. 1567), wojskiego bielskiego (1554-1567) i dziedzica strabelskiego (1558-1567). W 1569 r. właścicielem Strabli był syn Mikołaja – Feliks Arciechowski. W 1592 r. Zofia Arciechowska, córka Feliksa, żona Stanisława Narzymskiego przekazała dobra strabelskie Mikołajowi Wierzbowskiemu. W tym czasie Strabla należała do parafii suraskiej w dekanacie bielskim. Przypuszczalnie pod koniec XVI w. istniała przy dworze drewniana kaplica, do której dojeżdżali kapłani z posługą duszpasterską. W 1612 roku plebanem tej świątyni był ks. Mateusz Żebrowski.

Od 1603 roku właścicielem Strabli stał się Adam Turowski (zm. 1638), stolnik wiski, który 10 lutego 1612 roku potwierdził dawne nadania i ponownie uposażył parafię strabelską w trzy włóki leżące we wsi Leszny, Doktorce, a także na Hruszowie i Szuszmaku. W wigilię święta św. Szymona i Judy Tadeusza 1616 roku sporządził w Brańsku zapis fundacyjny o budowie nowej, drewnianej świątyni. Została ona wzniesiona w 1617 roku, pod kierunkiem ks. Mateusza Żebrowskiego (prob. ok. 1612-1619).

Adam Turowski dokonał w dniu 6 stycznia 1629 r. kolejnej fundacji, tym razem murowanego kościoła pw. Wniebowstąpienia Pana Naszego Jezusa Chrystusa, Zwiastowania NMP oraz Wszystkich Świętych. Dziesięć lat później 2 stycznia 1638 roku wspomniany stolnik wiski poszerzył wcześniejsze darowizny. Jednak dopiero 6 czerwca 1639 roku jego syn Kazimierz Turowski (zm. 1672), stolnik wiski (1643-1672) złożył powyższy dokument do Akt Grodzkich i Konsystorza Janowskiego. Kolejny właściciel Strabli (od 1639) Gabriel Kurzeniecki z Kurzeńca herbu Bogoria (zm. 1696), podstoli podlaski (1671-1681) i podkomorzy podlaski (1691-1696), który poślubił w 1674 roku córkę Adama – Zofię Turowską, potwierdził w 1696 roku fundacje poprzednich właścicieli Strabli.

Jego syn Michał Marcin Kurzeniecki (zm. 1736) w dniu 6 maja 1717 roku oddał dobra strabelskie pod zastaw unickim bazylianom z Supraśla. Wkrótce po tym 2 sierpnia 1721 roku opat supraski Łukasz Leon Kiszka (1668-1728), greckokatolicki opat supraski (1708-1711) i metropolita kijowski (1713-1728), przyłączył parafię do kościoła unickiego. Kwestię przynależności parafii strabelskiej do kościoła unickiego wyjaśnił ks. Stefan Bogusław Rupniewski (1671-1731), biskup łucki i brzeski (1721-1731), w swoich dokumentach z 15 października i 29 listopada 1723 roku. Taki stan trwał aż do czasu przejęcia dóbr przez brata Macieja – Zygmunta Kurzenieckiego (zm. 16 maja 1742), pisarza bielskiego (1713-1742), który zakwestionował przekazanie parafii opatom supraskim. To stanowisko podtrzymał kolejny dziedzic strabelski – generał-porucznik wojsk koronnych (1780) – Maciej Maurycy hr. Starzeński herbu Lis (1717-1787), podstoli podlaski (1746-1752), pisarz grodzki brański (1745-1748), starosta brański (1752-1786), który posiadał te dobra w latach 1772-1780.

Wspomniany starosta brański okazał się hojnym kolatorem strabelskiej świątyni, odbudowując ją po zniszczeniach z 19 marca 1766 roku, kiedy to po nabożeństwie ku czci św. Józefa odpadł fronton kościoła razem z chórem. Projektantem nowej fasady, odbudowanej staraniem ks. Franciszka Szpakowskiego (prob. 1770-1782), był przypuszczalnie Jan Henryk Klemm, nadworny architekt hetmana Jana Klemensa Branickiego (1689-1771) z Białegostoku. Konsekracji obecnego kościoła dokonał przed 1777 rokiem ks. Ludwik Ignacy Riaucour (1700-1777), tytularny biskup Ptolemaidy (3 maja 1749), sufragan łucki i brzeski (1749-1777). W okresie wojny rosyjsko polskiej i Insurekcji Kościuszkowskiej ks. Józef Markiewicz (prob. 1782-1795) przekazał część kościelnych przedmiotów srebrnych na rzecz 38. szwadronu strzelców konnych (1792) i batalionu strzelców pieszych (1794). Zostały one uformowane przez generał – majora Michała Hieronima hr. Starzeńskiego (1757-1816), starostę brańskiego (1774-1794) i członka Komisji Wojska Obojga Narodów (1788-1795). W latach 1859-1861, kiedy funkcję proboszcza strabelskiego pełnił ks. Tomasz Siemianowicz (1859-1864), został przeprowadzony gruntowny remont świątyni, przy udziale ówczesnego dziedzica Wiktora Wacława hr. Starzeńskiego (1826-1882), marszałka szlachty guberni grodzieńskiej (1856-1863). W ramach represji popowstaniowych jego majątek strabelski w 1867 r. zakupiła księżna Aleksandra Oboleńska.

W czasie I wojny światowej na początku sierpnia 1915 roku budynki kościelne i wieś zostały spalone przez dońskich kozaków. W czasie II wojny światowej w dniach 24-27 czerwca 1941 roku dach kościoła został podziurawiony odłamkami bomb. W latach pięćdziesiątych prace remontowe podjął ks. Władysław Hładowski (prob. 1953-1957). W latach 1962-1967 zainstalowano nowe organy zbudowane przez Czesława Kruszewskiego z Rembertowa – w miejsce starych, przywiezionych w 1866 z kościoła w Niemirowie (sprzedano je w 1962 roku do kościoła w Grodzisku k. Siemiatycz). W miesiącach lipiec-wrzesień 1986 roku zbudowano nową, drewnianą wieżyczkę kościoła z sygnaturką, staraniem ks. kan. Jana Komosy.

Warto zaznaczyć, że w ołtarzu głównym kościoła strabelskiego znajduje się obraz Matki Bożej, zwanej „Wszechmocą Błagającą” (Deesis), który od wielu wieków otaczany jest szczególną czcią wiernych. Ta łaskami słynąca ikona Matki Najświętszej została przywieziona do Strabli około 1617 roku.

W południowo-zachodnim narożniku cmentarza przykościelnego znajduje się dwukondygnacyjna, klasycystyczna dzwonnica zbudowana w 1772 roku, kosztem wspomnianego Macieja Maurycego hr. Starzeńskiego.

Na placu przed kościołem stoi kolumna, zwana słupem granicznym z 1774 roku, ufundowana przez starostę brańskiego Macieja Maurycego hr. Starzeńskiego.

W ogrodzie, niedaleko kościoła stoi duża, drewniana plebania zbudowana ok. 1920 roku z materiału pochodzącego ze starej fabryki gwoździ w Strabli. W 2008 r. staraniem proboszcza ks. mgr. Antoniego Kunickiego dokonano gruntownego remontu jej wnętrza. Odnowiony budynek 20 grudnia 2008 r. poświęcił ks. bp Antoni P. Dydycz. W 2011 roku staraniem wspomnianego proboszcza – w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego – został całościowo zagospodarowany teren przy kościele i plebanii, który tworzy centrum rekreacji i wypoczynku.

Kaplica:
Samułki Duże – pierwsza kaplica pw. Matki Bożej Królowej Polski została zbudowana z pustaków w latach czterdziestych, jako wotum za ocalenie wsi w czasie działań wojennych. Jej poświęcenia w dniu 20 lipca 1952 roku dokonał – na mocy pozwolenia Kurii Diecezjalnej (19 lipca 1952) – ks. Jan Mysakowski (1903-1953), ówczesny proboszcz strabelski (1948-1953). Po około czterdziestu latach została ona rozebrana. Na jej miejscu stoi obecnie krzyż. Obecna kaplica również pw. Matki Bożej Królowej Polski została zbudowana w latach 1979-1984 staraniem ks. kan. Jana Komosy i miejscowej ludności. Jej konsekracji dokonał dnia 21 kwietnia 1985 roku ks. bp Władysław Jędruszuk (1918-1994), administrator apostolski diecezji pińskiej (1967-1991).

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski