LIW – Parafia Świętego Leonarda

Pierwsza wzmianka o Liwie pochodzi z 4 kwietnia 1304 roku i dotyczy nadania Janowi Sowcowi osad Brochów i Sławenczyno w ziemi sochaczewskiej, w zamian za wieś koło Liwa, które uczynił książę płocki i mazowiecki Bolesław II (ok. 1253-1313). Ok. 1350 roku książę płocki, czerski Siemowit III Trojdenowicz (przed 1313-1381) nadał prawa miejskie chełmińskie. Tenże książę w 1368 roku wprowadził na urząd wójta niejakiego Bernarda.

Przypuszczalnie pierwszy kościół w Liwie powstał z fundacji książęcej na początku XIV wieku, jako kościół grodowy. Ok. 1350 roku książę Siemowit III wzniósł przy rynku od strony zamku (jam antiquitus locato existentem) kościół pw. św. Jana Chrzciciela, wzmiankowany w 1447 roku. Pierwsza historyczna wzmianka dotycząca plebana liwskiego pochodzi z 1403 roku i mówi o zamianie poświętnego we wsi Krypy na wieś Wyczółki, dokonanej przez księcia warszawskiego Janusza I (ok. 1340-1429). Pierwszym znanym z imienia plebanem liwskim był ks. Paweł, o którym wspominają dokumenty w latach 1421-1424. Już wówczas należała do kościoła liwskiego wieś Grabowiec. Jego następcami byli: ks. Maciej (1431-1447), ks. Jan (1452) i ks. kan. Stanisław z Żelawina Żelawski (1453-1464), ks. Urban z Kopany (1468), ks. Jakub Karczewski (1474-1500).

Kościół parafialny w Liwie otrzymał wiele nadań, które rozpoczęli książęta z linii mazowieckiej: w 1403 roku – wspomniany Janusz I oraz w 1453 roku – Bolesław IV (1421-1454). W 1442 roku miał miejsce wielki pożar miasta. W związku z tym książę warszawski Bolesław IV w dniu 1 października 1453 roku (poniedziałek przed wspomnieniem św. Franciszka) dokonał lokacji miasta Liw Nowy – na północ od rzeczki Miedzianki. Od tego czasu istniały dwa niezależne ośrodki administracyjne. W 1500 roku papież Aleksander VI (1492-1503) na prośbę proboszcza liwskiego (do 1523) ks. kan. Józefa Karczewskiego wydał bullę, w której zatwierdził wszystkie przywileje kościoła liwskiego. W 1526 roku Janusz III (1502-1526), książę mazowiecki (1524-1526) zatwierdził erekcję siedmiu mansjonarzy przy kościele liwskim, której dokonała jego matka księżna Anna (zm. 1522). Do licznych kolatorów kościoła liwskiego dołączyli w XVI wieku między innymi: Zygmunt I Stary, król polski (1506-1548) i jego żona Bona Sforza d’Aragona (1494-1557), którzy w 1527 roku uposażyli mansjonarzy, a w 1540 roku pozwolili ks. kan. Maciejowi z Jeżowa Jeżowskiemu, plebanowi liwskiemu (1537-1550), na nowo osadzić siedmiu mansjonarzy i zapewnić im utrzymanie. Kolejnymi dobrodziejami byli: w 1550, 1552 i 1555 roku – król Zygmunt II August (1548-1572), a w 1579 roku król Stefan Batory (1576-1586). Początkowo parafia liwska należała do diecezji poznańskiej, a od 1548 roku do diecezji płockiej.

W 1592 roku odbyło się poświęcenie kościoła pw. św. Jana Chrzciciela, którego dokonał ks. Bernard Maciejowski (1548-1608), administrator (1587) i biskup łucki (1588-1600). Z tej okazji Stolica Apostolska nadała kościołowi liwskiemu odpusty na uroczystości ku czci Najświętszej Maryi Panny, św. Stanisława BM i św. Doroty. Około 1616 roku wspomniany kościół uległ zniszczeniu. Na jego miejscu została wzniesiona w latach 1616-1629 kolejna świątynia pod tym samym wezwaniem św. Jana Chrzciciela, staraniem ks. kan. Pawła Ghissa (Giza) (zm. 27 stycznia 1624 r.), proboszcza liwskiego (1610-1624). Konsekracji dokonał w 1629 roku ks. Maciej Łubieński (1572-1652), biskup poznański (1627-1631). Ta najstarsza znana świątynia spłonęła w czasie pożaru miasta w dniu 1 marca 1700 roku (Feria Secunda post Dominicam Quadragesimalem proxima) – razem z organami i dzwonnicą. W tym samym roku we czwartek w przeddzień Przemienienia Pańskiego (Feria quinta pridie Festi Transfigurationis Christi), czyli 5 sierpnia spłonęły budynki prepozytury liwskiej.

W dobie największego rozkwitu miasta istniały aż trzy świątynie. Na przedmieściu Liwa w 1493 roku zbudowano kaplicę św. Leonarda Opata. W Liwie Nowym (nad rzeczką Miedzianą) znajdował się zaś drewniany kościół szpitalny pw. Ducha Świętego, który został wzniesiony w 1535 roku. Szpital i kościół uposażyła ostatnia księżna mazowiecka Anna (ok. 1489-po 1557), żona (od 1536) Stanisława Odrowąża h. Odrowąż (zm. 1545), starosty lwowskiego (1534-1537) i wojewody podolskiego (1535-1543). W czasie najazdu wojsk szwedzkich i Jerzego II Rakoczego (1621-1660), księcia Siedmiogrodu (1648-1658),w lutym 1656 roku obie te świątynie zostały spalone. Na miejscu kaplicy św. Leonarda w 1760 roku Józef Karczewski (zm. 1793), starosta liwski (do 1770) ufundował drewniany kościółek pod tym samym wezwaniem. W 1778 roku konsekrował go były prepozyt liwski (1769-1770) ks. Kacper Kazimierz Kolumna-Cieciszowski (1745-1831), biskup tytularny Theveste (29.05.1775), koadiutor ordynariusza kijowskiego (1775-1784), a później ordynariusz kijowski i łucki (1784-1828) oraz metropolita mohylewski (1828-1831). Ta świątynia została rozebrana w 1916 roku i przewieziona do Kątów k. Korytnicy. Natomiast w miejscu kościoła szpitalnego w 1838 roku postawiono murowaną kapliczkę ku czci św. Marka.

Wśród wielu zasłużonych proboszcz liwskich należy wspomnieć szczególnie ks. Aleksandra Jana Alancy’ego (1592-1648), prepozyta liwskiego (1626-1648), wychowawcę dzieci króla Zygmunta III i Konstancji, ks. Pawła Ghissa (Giza) prepozyta liwskiego, sacelana Zygmunta III Wazy (1566-1632) i spowiednika jego żony Konstancji (1588-1635), a także ks. inf. Jana Pawła Pawęża Woronicza (1757-1829) prepozyta liwskiego (1784-1791), późniejszego metropolitę warszawskiego i prymasa Królestwa (1827-1829), który w 25 maja 1829 koronował w Warszawie Mikołaja I (1796-1855) na króla Polskiego.

W 1819 roku ks. bp Feliks Lewiński, ordynariusz diecezji janowskiej czyli podlaskiej w ramach reformy administracji kościelnej powołał dekanat liwski (Liw, Grębków, Kopcie, Korytnica, Prostyń, Stoczek, Mokobody, Kosów, Sadowne, Niwiska). Dekanat ten ramach represji po Powstaniu Listopadowym w 1835 roku został zlikwidowany, a jego parafie włączone do dekanatów: węgrowskiego i siedleckiego. W 1867 roku Liw utracił prawa miejskie.

Obecny murowany kościół w stylu neogotyckim, został zbudowany w latach 1905-1907 w pobliżu dawnego kościółka św. Leonarda Opata. Fundatorami nowej świątyni byli: dziedzic Trzebuczy – Stanisław Florian Brogowicz (1822-1909), dziedzic Turny – Ignacy Popiel (ur. ok. 1845) oraz ks. Karol Rafał Leszczyński h. Habdank (1875-1936), wikariusz (1903-1910), a następnie proboszcz liwski (1910-1936). Projekt wykonał arch. Józef Pius Dziekoński (1844-1927) z Warszawy. Kamień węgielny w dniu 7 października 1905 roku – na mocy pozwolenia władzy diecezjalnej – poświęcił ks. Michał Bartnicki (1819-1910), ówczesny proboszcz (1864-1910). Konsekracji świątyni dokonał w dniu 24 sierpnia 1910 roku ks. Franciszek Leliwa Jaczewski (1832-1914), biskup lubelski i administrator apostolski diecezji podlaskiej (1889-1914).

Obok kościoła stoi murowana, stylowa plebania, zbudowana w latach 1915-1918 przez ks. Karola R. Leszczyńskiego, poświęcona w dniu 15 września 1919 roku przez ks. Henryka Ignacego Przeździeckiego (1875-1939), biskupa siedleckiego czyli podlaskiego (1918-1939). W głębi posesji znajduje się nowy murowany budynek parafialny, zbudowany w latach 1987-1990 przez ks. Eugeniusza Syczewskiego (prob. 1981-1991), w którym mieszczą się sale parafialne i mieszkanie organisty.

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski