GRODZISK K. SIEMIATYCZ – Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

W dokumentach z XV/XVI w. nazwa tej wsi brzmiała Horodyszcze lub Hrodziscze. W sobotę przed świętem Narodzenia NMP, czyli 4 września 1434 roku wielki książę litewski Zygmunt Kiejstutowicz (1360-1440) nadał rycerzowi Pretorowi (zm. przed 1442) z Brześci (ziemia warszawska, obecne Skierdy), dziedzicowi Korczewa (1401-1416), późniejszemu staroście drohickiemu (1414), rozległe dobra w ziemi drohickiej, które obejmowały również wieś Grodzisk. W 1451 roku Grodzisk wszedł w skład nowo utworzonej parafii w Ostrożanach (wcześniej należał do parafii perlejewskiej). Wieś ta była w posiadaniu rodziny Korczewskich do końca lipca 1522 roku, kiedy to wnuczka wspomnianego Pretora – Zofia z Korczewskich (1505-1545) żona Stanisława Hlebowicza (zm. 1513), wojewody połockiego (1505-1513), zapisała tę wieś swemu synowi Mikołajowi Hlebowiczowi zwanemu „Durny” (zm. 1565). W 1554 roku właścicielem Grodziska był Adam Kosiński herbu Rawicz z Lisowa (zm. 1574), pisarz ziemski drohicki (1554-1569), a po nim jego syn Jan (zm. przed 25 czerwca 1588 r.), pisarz ziemski drohicki (1569-1588) i córka Katarzyna (zm. 1607) żona primo voto Mikołaja Wodyńskiego, secundo voto Stanisława Kryskiego wojewody mazowieckiego (1576-1595), tertio voto Zbigniewa Ossolińskiego wojewody podlaskiego (1605-1613). Od 1604 r. własność Jana Wodyńskiego, kasztelana (1596-1613) i wojewody podlaskiego (1613-1617).

W 1653 roku majątek w Grodzisku przeszedł w ręce konwertyty z kalwinizmu – Gotharda Wilhelma hr. Butlera (1598-1661), dworzanina króla Jana II Kazimierza Wazy (1548-1668), dworzanina królewskiego (1649), podkomorzego koronnego (1654-1661) oraz jego żony (od 1638) kasztelanowej podlaskiej Konstancji Wodyńskiej z Wodynia (zm. 27 maja 1682 r.), która była damą dworską żony wspomnianego władcy królowej Ludwiki Marii Gonzaga (1611-1667). W dniu 12 maja 1709 roku ich wnuk – Marek Antoni hr. Butler (zm. 1737), starosta preński i drohicki (1708) ufundował tutaj unicką cerkiew pw. Narodzenia NMP i uposażył proboszcza dwoma włókami ziemi. Budowę wspierał przypuszczalnie ówczesny dzierżawca Grodziska Wiktoryn Kuczyński (1668-1737), podkomorzy drohicki (1713-1730). Do użytku została ona oddana w 1715 roku. Funkcję proboszcza „jeszcze nowej” świątyni w 1726 roku pełnił ks. Bazyli Groczkowski vel Greczkowski (prob. 1709-1739). W jego czasach kolatorem kościoła był kolejny dziedzic wsi (od 1737) – Aleksander Łukasz Butler (1711-1783), wojski bielski (1735-1738) i starosta mielnicki (1739-1775). W XVIII wieku wieś nosiła nazwę – Grodzisk Butlerski dla odróżnienia od Grodziska Biskupiego k. Sokołowa.

Kolejnym właścicielem Grodziska został generał wojsk koronnych Antoni hr. Ossoliński (zm. 20 maja 1776 r.), starosta sulejowski (1771-1776), poślubiając córkę wspomnianego Aleksandra Łukasza Buttlera – Rozalię. Od Antoniego Ossolińskiego ok. 1772 roku osadę nabył jego brat Aleksander (zm. 1804), starosta drohicki (1757-1774). On to 23 czerwca 1772 roku uzyskał przywilej na targi i jarmarki. Stąd też w tym okresie Grodzisk nazywano miasteczkiem. W 1790 roku wieś została przeniesiona z parafii Ostrożany do parafii Rudka.

W 1839 roku, po skasowaniu unii przez rząd carski, świątynię unicką zamieniono na cerkiew prawosławną. Ówczesny duszpasterz unicki ks. Stefan Budziłłowicz (zm. 25 czerwca 1857 r.), który pełnił funkcję proboszcza w latach 1819-1839, został zmuszony do przyjęcia prawosławia. Kiedy w latach 1887-1891 wybudowano obok murowaną cerkiew prawosławną, były kościół unicki został zamknięty.

Po I wojnie światowej cerkiew została włączona w skład prawosławnej parafii pw. Opieki Matki Bożej w Czarnej Cerkiewnej. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku świątynię zwrócono katolikom i dokonano stosownej adaptacji. Dnia 11 listopada 1920 roku ks. Jerzy Matulewicz (1871-1927), biskup wileński (1918-1925) mianował ks. Ludwika Pogumirskiego (1875-1961) administratorem w Grodzisku (1921-1952). W dniu 5 marca 1923 roku katolicy odzyskali oficjalnie opustoszały, pounicki kościół, plebanię i beneficjum. Po kilku dniach 17 marca tegoż roku wspomniany wyżej biskup wileński erygował parafię rzymskokatolicką.

Po wkroczeniu wojsk sowieckich (10 kwietnia 1940 r.) wkrótce przybył do Grodziska duszpasterz prawosławny ks. Józef Zubowicz, który przemocą zajął pół katolickiej plebanii oraz 12 ha ziemi (do dzisiaj w rękach prawosławnych). Po nim do 1942 roku zajmował pokoje ks. Jan Bortniczuk (zm. 1954). W dniu 7 maja 1942 roku spłonęła plebania i wszystkie budynki i wówczas ks. Ludwik Pogumirski musiał zamieszkać w Mierzynówce (dawniej Mirinowo). W czasie pobytu (1952-1955) ks. Bolesława Miłkowskiego (1910-1984) zostały zbudowane budynki gospodarcze. W maju 1962 roku ks. Władysław Siekierko (1909-1979), kolejny proboszcz grodziski (1962-1966), zakupił ze Strabli stare organy (z kościoła w Niemirowie), które złożył organmistrz Stanisław Sosnowski z Warszawy.

Warto zaznaczyć, że już w 1753 roku na terenie parafii we wsi Mierzynówka istniała kaplica dworska (wcześniej filia Pobikier), wybudowana przez rodzinę Kuszlów. W dniu 10 września 1865 roku została ona zamknięta z polecenia (Nr 13997/1865) generał-lejtnanta Konstantego von Kaufmana (1818-1882), dowódcy wojsk wileńskiego okręgu i gubernatora grodzieńskiego, kowieńskiego i wileńskiego (1865-1866) – w ramach represji za udział w Powstaniu Styczniowym miejscowego dziedzica Kacpra Zadornowskiego (1797-1869) i posługi sakramentalne świadczone tutaj unitom. W roku następnym, 13 września kaplica dworska została skasowana.

W latach 1987-1990 zbudowano nowy, murowany kościół, staraniem ks. prał. Henryka Nowaka (prob. 1981-2003), według projektu inż. Andrzeja Adamczuka i inż. Stanisława Adama Piluta z Lublina. Poświęcenia kamienia węgielnego, które odbyło się 28 maja 1989 roku, dokonał ks. bp Władysław Jędruszuk (1918-1994), administrator apostolski diecezji pińskiej (1967-1991). Nowy kościół konsekrował w dniu 4 listopada 1990 roku wspomniany ks. bp Władysław Jędruszuk.

Obok nowej świątyni stoi murowana plebania zbudowana w latach 1985-1987, staraniem ks. prał. Henryka Nowaka (prob. 1981-2003).

Kaplica:
Siemiony – Drewniana kaplica pw. św. Marii Goretti, została zbudowana w latach 1982-1984, staraniem ks. prał. Henryka Nowaka. Dekretem z dnia 6 października 1984 r. ks. bp Władysław Jędruszuk, administrator apostolski diecezji pińskiej (1967-1991) pozwolił na sprawowanie w niej kultu liturgicznego. Następnego dnia zezwolił na przechowywanie w niej Najświętszego Sakramentu i dokonał uroczystego poświęcenia (7 października 1984 r.).

Oprac. ks. dr Zbigniew Rostkowski